متروکه شدن کالا در گمرک یکی از پرهزینه‌ترین اتفاقاتی است که ممکن است در روند واردات کالا رخ دهد. این وضعیت نه‌تنها موجب از بین رفتن سرمایه تاجر می‌شود، بلکه در بسیاری از موارد روند کسب‌وکار را نیز مختل می‌کند. متروکه شدن، یعنی باقی ماندن کالا در انبارهای گمرکی پس از اتمام مهلت قانونی بدون ترخیص کالا از گمرک، که در نهایت منجر به فروش کالا توسط سازمان اموال تملیکی یا از بین رفتن آن می‌شود.
در این مقاله به بررسی 15 دلیل رایج و اساسی متروکه ماندن کالا در گمرک ایران می‌پردازیم و برای هر مورد راهکاری نیز ارائه می‌کنیم. این محتوا به‌صورت کاربردی برای تاجران، واردکنندگان، مدیران بازرگانی و ترخیص‌کاران تهیه شده است تا از بروز خسارات مالی و قانونی جلوگیری شود.
1. ثبت‌نشدن به‌موقع اطلاعات در سامانه جامع تجارت
یکی از مراحل ضروری برای واردات، ثبت اطلاعات کالا در سامانه جامع تجارت است. اگر این اطلاعات به‌موقع ثبت نشوند یا دارای مغایرت باشند، فرآیند ترخیص حتی آغاز نمی‌شود. در این شرایط، با گذشت زمان قانونی، کالا متروکه اعلام می‌شود.
راهکار: پیگیری لحظه‌ای ثبت سفارش، تطابق دقیق اطلاعات کالا و مدارک حمل با اطلاعات ثبت‌شده در سامانه.
2. بی‌اطلاعی از مهلت قانونی ترخیص کالا
طبق قانون گمرک، برای کالاهای تجاری حداکثر دو ماه از تاریخ ورود به گمرک فرصت برای ترخیص وجود دارد. پس از آن، اگر اقدامی صورت نگیرد، کالا متروکه تلقی خواهد شد.
راهکار: تنظیم تقویم پیگیری با هشدار روزانه، نظارت بر قبض انبار و تاریخ‌های کلیدی ورود کالا.
3. عدم تخصیص یا تأخیر در تأمین ارز
یکی از رایج‌ترین دلایل در سال‌های اخیر، مشکلات مربوط به تخصیص ارز توسط بانک مرکزی است. واردکنندگان به‌دلیل تأخیر در تأمین ارز نمی‌توانند پرداخت‌های لازم برای ترخیص را انجام دهند و کالا در گمرک باقی می‌ماند.
راهکار: استفاده از روش‌های جایگزین مانند واردات در مقابل صادرات، پیگیری از بانک عامل، انتخاب کالاهای کم‌ریسک از نظر محدودیت ارزی.
4. نقص یا مغایرت در اسناد حمل و واردات
فرآیند ترخیص کالا نیازمند اسنادی نظیر بارنامه، فاکتور تجاری، پکینگ لیست، قبض انبار، گواهی مبدأ و بیمه‌نامه است. در صورتی که هر یک از این مدارک ناقص یا با اطلاعات ثبت‌شده در سامانه تطابق نداشته باشند، گمرک اجازه ترخیص را صادر نمی‌کند و کالا به مرور زمان در آستانه متروکه شدن قرار می‌گیرد.
راهکار: بررسی دقیق اسناد پیش از ورود کالا به بندر، هماهنگی با فروشنده خارجی برای ارسال مدارک صحیح و کامل، استفاده از ترخیص‌کار حرفه‌ای جهت کنترل نهایی مدارک.
5. عدم پرداخت حقوق گمرکی و مالیات‌ها
پرداخت حقوق گمرکی، سود بازرگانی و مالیات بر ارزش افزوده بخشی اجتناب‌ناپذیر از روند ترخیص کالا است. در برخی موارد، واردکننده به‌دلیل نوسانات بازار یا عدم برنامه‌ریزی مالی، امکان پرداخت این هزینه‌ها را ندارد و روند ترخیص متوقف می‌شود.
راهکار: برآورد دقیق هزینه‌های گمرکی پیش از سفارش کالا، پیش‌بینی منابع مالی کافی، استفاده از تسهیلات شرکت‌های بازرگانی برای پرداخت موقت هزینه‌ها.
6. عدم پاسخ‌گویی به مکاتبات گمرکی یا صدور پته
در مواردی، گمرک نیاز به استعلام، اصلاح، یا تأییدیه اسناد دارد. اگر واردکننده یا نماینده قانونی او به‌موقع پاسخ ندهد یا اصلاحات لازم را انجام ندهد، فرآیند متوقف می‌شود و کالا بی‌دلیل در انبار باقی می‌ماند.
راهکار: تعیین نماینده قانونی فعال و در دسترس، استفاده از داشبورد سامانه EPL برای بررسی روزانه وضعیت پرونده‌ها، واکنش سریع به تمامی مکاتبات گمرکی.
7. ممنوعیت یا محدودیت واردات در حین فرآیند ترخیص
در برخی موارد، کالایی که در ابتدا واردات آن بلامانع بوده، در طول مدت انتظار برای ترخیص مشمول محدودیت یا ممنوعیت می‌شود (مثلاً به دلایل زیست‌محیطی، حمایت از تولید داخل یا تحریم‌ها). در این شرایط، کالا به‌صورت قانونی متوقف می‌شود و چنانچه مجوز جدید دریافت نشود، به سمت متروکه شدن می‌رود.
راهکار: رصد مستمر بخشنامه‌های گمرکی و لیست کالاهای ممنوعه، بررسی وضعیت تعرفه‌ای کالا پیش از ورود، ثبت سفارش فوری برای اقلامی که در معرض محدودیت هستند.
8. ناهماهنگی زمانی بین حمل کالا و آماده‌سازی مدارک
در برخی پرونده‌ها، کالا به بندر یا فرودگاه رسیده ولی مدارک ترخیص هنوز آماده نیست؛ یا بالعکس، مدارک کامل است اما کالا به دلایل حمل‌ونقلی وارد نشده است. این اختلال در زمان‌بندی باعث می‌شود مهلت قانونی از بین برود و کالا مشمول متروکه شود.
راهکار: هماهنگی دقیق با فورواردر، زمان‌بندی ورود کالا با برنامه آماده‌سازی مدارک، استفاده از شرکت‌هایی که خدمات Door to Door ارائه می‌دهند.
9. تأخیر در تحویل اسناد توسط فروشنده خارجی
گاهی فروشنده خارجی با تأخیر اسناد حمل و فاکتور رسمی را ارسال می‌کند یا مدارک را ناقص می‌فرستد. این اتفاق به‌خصوص در واردات از کشورهای آسیای جنوب‌شرقی و چین رایج است. بدون این اسناد، امکان تکمیل اظهارنامه وجود ندارد و فرآیند ترخیص متوقف می‌شود.
راهکار: تنظیم قرارداد با بند الزام‌آور برای تحویل به‌موقع اسناد، استفاده از روش پرداخت LC یا TT مشروط به دریافت اسناد، پیگیری مستمر وضعیت بارنامه.
10. اختلال در سامانه‌های الکترونیکی گمرک (EPL و پنجره واحد)
گمرک ایران برای تسریع فرآیندها از سامانه‌های EPL، e-TIR و پنجره واحد استفاده می‌کند. اما در برخی مواقع، به‌دلیل خطاهای سیستمی، قطعی سرورها یا اشکالات نرم‌افزاری، فرآیند اظهار یا ترخیص دچار وقفه می‌شود. در صورت تکرار این مشکل در روزهای پایانی مهلت ترخیص، کالا متروکه می‌شود.
راهکار: بررسی روزانه وضعیت فنی سامانه‌ها، ثبت زودهنگام اظهارنامه، حفظ مستندات مربوط به اختلال به‌منظور ارائه به گمرک در صورت نیاز.
11. عدم اقدام برای تمدید قبض انبار
اگر تاجر نتواند در مهلت مقرر کالا را ترخیص کند، باید نسبت به تمدید قبض انبار اقدام نماید. در غیر این‌صورت، پس از سررسید، کالا به‌صورت خودکار به بخش متروکه منتقل می‌شود.
راهکار: یادآوری سیستمی مهلت قبض انبار، ثبت درخواست تمدید در پرتال گمرک پیش از انقضا، هماهنگی با انباردار گمرک جهت درج توضیحات در سیستم.
12. اختلاف بین واردکننده و ترخیص‌کار
گاهی اوقات بین واردکننده و ترخیص‌کار اختلاف نظر پیش می‌آید؛ از جمله در زمینه حق‌الزحمه، مسئولیت مدارک یا حتی نحوه پیگیری. این اختلافات، به‌ویژه زمانی‌که در روزهای پایانی مهلت قانونی رخ دهد، باعث تعلیق عملیات ترخیص و نهایتاً متروکه شدن کالا می‌شود.
راهکار: تنظیم قرارداد مکتوب با ترخیص‌کار، تعریف وظایف دقیق، انتخاب افراد مورد اعتماد و متخصص در امور گمرکی.
جمع‌بندی | چگونه از متروکه شدن کالا جلوگیری کنیم؟
متروکه شدن کالا نه‌تنها یک مشکل اداری ساده نیست، بلکه می‌تواند تهدیدی جدی برای سوددهی و تداوم فعالیت بازرگانان و شرکت‌های وارداتی باشد. از ثبت سفارش اشتباه گرفته تا ناهماهنگی در اسناد، هریک از دلایل بالا می‌تواند منجر به خسارت‌های چند صد میلیونی شود.
با آگاهی از این 15 دلیل و به‌کارگیری راهکارهای پیشگیرانه، می‌توانید تا حد زیادی از بروز چنین ریسک‌هایی جلوگیری کنید. اما اگر همچنان درگیر چالش‌های گمرکی هستید یا نگران توقف کالای خود در مسیر ترخیص هستید، پیشنهاد می‌کنیم از خدمات مشاوره و ترخیص مجموعه‌های متخصص بهره بگیرید.
0 دیدگاه