راه‌آهن چابهار ـ سرخس راهگشای توسعه شرق ایران

در شرایطی که قدرت‌های جهانی برای نفوذ در منطقه در حال رقابت هستند، هند نیز به دنبال تثبیت جایگاه خود است و سیاست‌های اقتصادی و خارجی‌اش نقش کلیدی در تحقق این هدف خواهند داشت. توافق استراتژیک 10 ساله هند با ایران برای بهره‌برداری از بندر چابهار، به همراه مذاکرات برای توافق تجارت آزاد (FTA) با اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، نشان‌دهنده عزم این کشور برای تقویت حضور اقتصادی و سیاسی‌اش در منطقه است.اختلالات گسترده در تجارت جهانی و منطقه ای ناشی از بحران های پی در پی از جمله کووید-19، سقوط دولت افغانستان و روی کارآمدن طالبان، جنگ روسیه و اوکراین و بحران دریای سرخ، هند را به بازنگری در مسیرهای تجاری خود مجبور کرد.در کنار چالش های اساسی زنجیره های تامین برای تنوع تجاری، روابط تیره هند با رقبای همسایه ای خود یعنی پاکستان و چین، منجر به مسدود شدن مسیرهای زمینی دسترسی به کشورهای غربی هند شده‌است.قرارداد 10 ساله بندر چابهار که در اردیبهشت ماه سال جاری میان ایران و هند امضا شده است، به هند این امکان را می‌دهد که با انتقال کالا از طریق مسیر ایران به قفقاز جنوبی، آسیای مرکزی و فراتر از آن یعنی اوراسیا، دسترسی داشته باشد. در واقع مسیر ایران، گلوگاه های دریایی را برای کالاهای هندی دور می زند و آنها را دور از اختلالات تجاری قرار می دهد تا به صورت ایمن و قابل پیش بینی، به بازارهای مصرف برسند.کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) با مسیری به طول 7200 کیلومتر، در اوایل دهه 2000 به عنوان جایگزینی برای مسیر سنتی دریایی کانال سوئز معرفی شد و در سال‌های اخیر، به یکی از گزینه‌های اصلی هندی‌ها برای دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی، قفقاز و اروپا تبدیل شده‌است.
در توافق‌نامه اولیه این کریدور، سه کشور آسیای مرکزی (قزاقستان، تاجیکستان و قرقیزستان) به عنوان امضاکننده حضور داشتند. کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی و افغانستان برای توسعه تجارت خود به دسترسی به آب‌های گرم جنوب نیاز دارند.هند نیز شرایط و ویژگی های منحصر به فرد کشورهای آسیای مرکزی را درک کرده و قصد ورود جدی به بازار اقتصادی آنها دارد به طوری که آرون کومار چاترجی، سفیر هند در قرقیزستان، اظهار کرده بود که «هند اهمیت ارتباط منطقه‌ای را می‌شناسد و به ایجاد کریدورهای حمل و نقل برای رسیدن به آسیای مرکزی و ورای آن باور دارد. به همین علت، ما از کشورهای آسیای مرکزی دعوت کرده‌ایم تا از بندر چابهار در ایران و همچنین پایانه شهید بهشتی این بندر، برای تجارت دریایی با هند و سایر کشورهای جهان استفاده کنند».امروز علی اکبر صفایی، معاون وزیر و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی، با بیان این که هندی‌ها در حال بهره‌برداری از فاز 1 بندر چابهار هستند، گفت: مبلغ قرارداد یاد شده 120 میلیون دلار است و اکنون تجهیزات بندری به ارزش 85 میلیون دلار از این قرارداد در حال انتقال است.مهدی محمدی، کارشناس حمل‌ونقل و ترانزیت، بیان کرد که با توجه به شناخت نیازهای لجستیکی و ترانزیتی هندی‌ها و کشورهای آسیای مرکزی، ضروری است هر چه سریع‌تر از مزایای بندر چابهار و مسیر ریلی چابهار-سرخس برای اتصال شبه‌قاره هند به کشورهای محصور در خشکی شمال شرق ایران استفاده شود.وی تأکید کرد که فعال‌سازی شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب باید در اولویت‌های دولت قرار گیرد، زیرا این اقدام می‌تواند با پیوند منافع اقتصادی کشورهای ذینفع، گامی مهم در جهت بهبود موقعیت ژئواستراتژیک کشور در نظم نوین جهانی باشد.
براساس نظر کارشناسان، توصیه شده‌است ساخت و بهره‌برداری از پسکرانه‌ی ریلی بندر چابهار یعنی چابهار-سرخس، به بخش غیردولتی واگذار شود تا آنها براساس منافع خویش، تامین مالی پروژه و اجرای آن را تسریع کنند تا کشور از منافع مستقیم و غیرمستقیم آن بهره‌مند شود.کارشناسان معتقدند که با ورود بخش غیردولتی به سرمایه‌گذاری و اپراتوری شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب، تحولی در امنیت و توسعه شرق کشور ایجاد خواهد شد. این تغییر و تحول می‌تواند به اشتغال‌زایی، همبستگی منافع اقتصادی برای افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تحریم‌ها، احیای نقش فعال در زنجیره ارزش منطقه‌ای و فراتر از آن و تنظیم منافع مشترک مردم با دولت و حاکمیت منجر شود.

راه‌آهن چابهار ـ سرخس راهگشای توسعه شرق ایران